تفکیک از مبدا، مدیریت تولید و بازیافت زباله
دفع و بازیافت زباله، یکی از معضلات جهان امروز، خصوصا کشورهای جهان سوم و در حال توسعه است. بسیاری از زبالههای تولیدشده مثل پسماندهای غذا، قابل بازگشت به چرخه طبیعت هستند؛ اما برخی از آنها مانند شیشه و...
پلاستیک تجزیه نمیشوند و بعضی دیگر هم مدت زیادی طول میکشد تا به چرخه طبیعت برگردند. یکی از مسائلی که بسیاری از کشورهای جهان جزء برنامههای زباله خود قرار دادهاند، تفکیک زباله از مبدأ است. این کار علاوه بر رعایت اصول بهداشتی، منجر به سلامت کالاهای تولیدشده از مواد بازیافتی هم میشود. از سوی دیگر، با انجام این کار بخش زیادی از هزینههای جمعآوری و ساماندهی زباله حذف میشود. در کشور ما جمعآوری زباله به عهده معاونت خدمات شهری شهرداریها است در حالیکه بازیافت آن را سازمان بازیافت انجام میدهد؛ اما در تمام دنیا متولی مستقیم این کار تنها یک نهاد است. در ایران فقط در شیراز 80 درصد سهم جمعآوری زباله به سازمان بازیافت سپرده شده است و در سایر شهرهای بزرگ و کوچک، همچنان روال چندنهادی در پیگیری این کار وجود دارد. در هر صورت، به نظر میرسد تا وقتی اصل کاهش تولید زباله توسط مردم در ایران جا نیفتد و فرهنگ آن نهادینه نشود، با مدیریت یک یا چند نهاد نمیتوان کار چندانی برای این حجم زباله در روز انجام داد.
یک زمین؛ بدون زباله
برای دفع صحیح و بهداشتی زبالهها، باید آنها را با توجه به جنس اجزای تشکیلدهنده جداسازی کرد. زبالهها در یک دستهبندی کلی شامل زبالههای تر و خشک هستند؛ از زبالههای تر میتوان به پوست میوه، سبزیجات و پسماندهای فضای سبز اشاره کرد از زبالههای خشک و فسادناپذیر نیز میتوان انواع فلزات، پلاستیک، پارچه، شیشه، چوب و کاغذ را نام برد.
پسماندهای گیاهی و حیوانی برای ساخت کود و کمپوست استفاده میشوند. به کود تهیهشده از مواد آلی موجود در زباله، کمپوست گفته میشود. شیشه را برای تبدیل و بازیافت آن و کاغذ را برای استفاده مجدد در ساخت کاغذ و مقوا باید در محلهای جداگانه گذاشت. با تغییراتی روی این مواد به ظاهر بیمصرف میتوان از آنها دوباره استفاده کرد. بازیافت ضایعاتی مثل آلومینیوم، شیشه و کاغذ از لحاظ اقتصادی بسیار باصرفه است. ما معمولاً به نامهها و دستنوشتههای به درد نخور و آگهیهای تبلیغاتی به عنوان خطری زیست محیطی فکر نمیکنیم و فقط وجود آنها را مزاحم به حساب میآوریم. ولی اگر یک سال تمام کاغذهای ناخواسته (به ازای هر نفر) جمعآوری شوند، معادل 1.5 اصله درخت خواهند بود . اگر همه افراد کشور این کار را انجام دهند، مجموع کل آن به 100 میلیون اصله درخت در سال میرسد. کاغذ بازیافتشده میتواند به سهولت و بدون افت کیفیت، جانشیـن کـاغـذ تـازه شود. روزنامهها، راحتترین مواد برای بازیافت کاغذ هستند. برای تولید یک تن کاغذ جدید باید 15 درخت تنومند را قطع کنیم، در حالیکه برای تهیه همین مقدار کاغذ از کاغذ بازیافتی، احتیاج به چوب نیست. در روش بازیافتی کاغذ، میزان انرژی مورد نیاز به یکچهارم و همچنین آب مورد نیاز در این فرایند به کمتر از یکصدم کاهش مییابد. برای نگهداری مواد غذایی میتوانیم از ظروف آلومینیومی، لعابی یا پلاستیکی دردار به جای کیسههای فریزر یا طلقهای پلاستیکی چسبان استفاده کنیم. بهتر است بطریها و شیشهها پس از مصرف محتویات آن شسته شوند. موقع خرید وسایل پلاستیکی نیز بهتر است هرگز پلاستیکهای رنگی انتخاب نشوند و تا آنجایی که ممکن است از مصرف ظروف یکبار مصرف اجتناب شود. پلاستیکها از نفت که منبعی غیر قابل تجدید است، ساخته میشوند و به علت اینکه غیر قابل تجزیه هستند از زبالههای پایدار و آلوده محیط زیست محسوب میشوند. شیشهای که امروز دور انداخته میشود، ممکن است پس از 1000 سال دیگر هم روی زمین بماند. برای تولید شیشه مقدار زیادی انرژی صرف میشود و این در حالی است که با بازیافت شیشههای قدیمی، علاوه بر استفاده از شن و ماسه کمتر، انرژی کمتری نیز مصرف خواهد شد. برای حفظ بهداشتِ محل نگهداری قوطیهای مصرفشده آلومینیومی و بازیافت صحیحتر و بهداشتیتر میتوان آنها را شست و در جایی معین جمعآوری کرد. ظروف و ضایعات آلومینیومی به هر شکلی که باشند قابل بازیافت هستند، بنابراین فویل آلومینیومی، قوطیهای نوشابه و کنسرو، بشقاب، چارچوب پنجرهها و حتی تراشههای آلومینیوم در کارگاهها و حلقههای بازکننده قوطی نوشابهها را میتوان جمعآوری و بازیافت کرد. تولید آلومینیوم از آلومینیوم بازیافتشده به 90 درصد انرژی کمتری نسبت به تولید آن از سنگ معدن نیاز دارد و همچنین بازیابی آلومینیوم، آلودگیهای مربوطه را تا 95 درصد کاهش میدهد.
سرانه زباله در ایران
سرانه تولید زباله هر شهروند پایتختنشین را 800 تا 850 گرم است. همچنین سرانه تولید زباله برای هر ایرانی را 600 تا 650 گرم است این مقدار بسیار بیشتر از استانداردهای جهانی است. به طور کلی در کشور ایران تنها 8% از زبالههای شهری بازیافت، کمپوست و مجدداً استفاده میشوند و 92% آن دفن میشود. از این مقدار دفع، فقط 25% بهداشتی و اصولی است و بقیه آنها غیر بهداشتی دفن میشوند. با احتساب جمعیت حدود 70 میلیونی ایران میتوان حساب کرد روزانه حدود 47000 تن زباله (23000 تن زباله شهری، 16000 تن زباله روستایی، 8000 تن زباله صنعتی و حدود 500 تن زباله بیمارستانی) در کشور انباشته، جمعآوری و ساماندهی میشود. مهمترین و بهترین راه ساماندهی زباله، مشارکت خود شهروندان در کنترل تولید و تفکیک زباله است تا بخشی از هزینههایی که از جیب شهروندان صرف میشود، صرفهجویی شود.
برگشتپذیرها و برگشتناپذیرها
شیشه (خصوصاً بطری، شیشه مربا و مواد خوراکی)، نان، کاغذ و روزنامه، انواع فلزات و آلومینیوم، پلاستیک و کیسهها و ظروف پلاستیکی نوشابه، سرب، برخی مواد شیمیایی، لاستیک اتومبیل، چوب، رنگف باتری اسیدی و بسیاری موارد دیگر را طبق اصول خاصی میتوان بازیافت کرد. پارچه، باتری خشک، چینی شکسته، ملامین، انواع لامپ و مهتابی، تیوپهای دارو و کرم و همچنین ظروف رنگ و سموم، قابل بازیافت نیستند. مواد پلیمری که شامل پلاستیکهای گرمانرم، پلاستیکهای سخت و مشمع میشوند هم از جمله زبالههایی هستند که بیشترین آسیب را به محیط زیست وارد میکنند.
مدیریت زبالههای خانگی
مصرف درست میتواند تا حد زیادی هزینههای خانواده و مصرف آب و انرژی را پایین بیاورد و از تولید بیش از اندازه زباله جلوگیری کند. برای مدیریت زبالههای منزل در درجه اول مواد قابل تجزیه مثل پسماندهای آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر مواد جدا کنید. این مواد به سرعت تجزیه میشوند و به طبیعت باز میگردند. پسماندهای گیاهی نیز به کود کمپوست تبدیل میشوند که برای اصلاح خواص خاک و جبران مواد غذایی از دست رفته آن مفید است. روزنامهها و کاغذهای باطله و دفترچههای تمامشده نیز قابل بازیافت هستند که باید جداسازی شوند. همچنین شیشههای به دردنخور منزل علاوه بر قابلیت مجدد تبدیل به شیشه در صورت بازیافت، فضای دفن زباله را نیز اشغال نمیکند. بنابراین شیشهها را نیز در محل دیگری نگهداری کنید و وقتی انباشته شدند، آن را به مأموران بازیافت یا خریداران دورهگرد بفروشید. ظروف و قوطیهای فلزی و آلومینیوم را دور نیندازید. بازیافت آلومینیوم میتواند تا 90 درصد در مصرف انرژی لازم برای ساخت آن صرفهجویی کند و آلودگی مرحله تولید آن را نیز 95 درصد کاهش دهد. این قوطیها را نیز جدا نگهدارید و به فروشندههای دورهگرد بفروشید تا به قوطی، ظروف جدید، فویل و ظروف یکبار مصرف آلومینیومی تبدیل شوند . برای کاهش خطرات میکروبها و حشرات در سطل زباله، از کیسههای پلاستیکی سالم جای میوه یا خریدهای دیگر استفاده کنید و هر شب در زمان مناسب زباله را به رفتگر تحویل دهید. کیسههای پلاستیکی، ضایعات پلاستیکی و لوازم پلاستیکی شکسته را جمعآوری کنید و به خریداران دورهگرد تحویل دهید. تا جایی که ممکن است از لباس و پارچه استفاده کنید. از پارچههای پنبهای برای گردگیری و استفاده در آشپزخانه میتوان بهره گرفت. بهتر است تا حد ممکن از اسباببازیها و لوازم باتریدار استفاده نکنید . باتریها حاوی مواد سمی هستند و قرار گرفتن آن در دسترس بچهها کار درستی نیست. از قرار دادن لامپهای سوخته در محلی که قابل شکستن است، خودداری کنید، چون مواد موجود در آنها به شدت آلاینده است. ظروف غذا را ابتدا کاملاً تخلیه کنید و سپس بشویید . این کار باعث میشود رطوبت کمتری وارد زبالهها شود. خرده نان و پسمانده سفره را نیز میتوانید برای پرندهها بریزید. سعی کنید فقط مواد قابل تجزیه را داخل کیسه بگذارید و تحویل رفتگر بدهید. هنگام خرید از بستهبندیهای زیاد وسایلتان از سوی فروشنده جلوگیری کنید. خریدتان را به صورت کلی انجام دهید. مثلاً برنج را برای مصرف طولانیمدت خریداری کنید. با این روش کیسههای کمتری برای بستهبندی استفاده میشوند. برای خرید نیز میتوانید از ساکهای پارچهای که از پارچههای اضافی موجود در خانه ساختهاید، استفاده کنید. در صورت امکان شیرینی و آجیل را در پاکتهای کاغذی بخرید. از ظروف یکبار مصرف نیز کمتر استفاده کنید. اگر در حیاط خانهتان باغچه دارید، میتوانید مقداری از زبالهها و پسماندههای آشپزخانه مثل پوست تخممرغ، ضایعات سبزی و میوه و ضایعات گوشتی و دیگر مواد قابل تجزیه را در گوشه باغچهتان به کمپوست تبدیل کنید .
1- حتیالامکان از مصرف نایلون خودداری کنیم؛ زیرا پلاستیکهایی که مورد استفاده ما هستند اغلب قابل استفادة مجدد نیستند. پلاستیکها از مواد غیر قابل تجزیه هستند و محیط زیست را به شدت آلوده میکنند. تا جایی که امکان دارد بهتر است از ظروف یکبار مصرف استفاده نکنیم.
2- خریدهای هفتگی یا روزانهمان را محاسبه و به اندازه نیاز خود و خانوادهمان خرید کنیم تا مجبور نشویم مواد غذایی سالم را به خاطر کهنه شدن و فساد به زباله تبدیل کنیم.
3- هنگام خریدهای روزانه، بیش از حد لزوم از پاکت، نایلکس، مقوا و غیره برای حمل جنسهای خریداریشده استفاده نکنیم.
4- از ظروف پلاستیکی بادوام و دردار برای نگهداری مواد غذایی در یخچال یا مواد غذایی خشک مانند قند و شکر و ادویه استفاده کنیم.
5- از هر دو روی کاغذ و از تمام قسمتهای هر روی آن، استفاده کنیم.
6- به همراه دستمال کاغذی، یک یا دو دستمال پارچهای نرم و قابل شستشو داشته باشیم تا به این ترتیب مصرف دستمال کاغذیمان را به حداقل برسانیم.
7- از لامپهای کممصرف یا لامپهای مهتابی که برق کمتری نسبت به لامپهای معمولی مصرف میکنند، استفاده کنیم.
8- غذا را به اندازهای که میخواهیم بخوریم در ظرف بریزیم تا به این ترتیب مواد غذایی را تبدیل به زباله نکنیم.
9- از خرده نان و پسماندههای سبزیها، میتوانیم برای تغذیه طیور خانگی و پرندگان استفاده کنیم.
10- به پسماندههای غذایی، آب اضافه نکنیم و آنها را به صورت خشک در ظرف مخصوص زباله و پسمانده مواد غذایی قرار دهیم
منبع: سایت مهندسی بهداشت محیط envi.ir
- ۹۴/۰۵/۱۷